Kategoria: recenzje

„Kwestia pisania o Zagładzie, w szczególności zaś języka, w jakim można się o tym doświadczeniu wypowiadać, wreszcie zaś prawa mówienia o nim w literaturze ma długą historię – poczynając od słynnego zdania Theodora Adorno powiadającego, że pisanie wierszy po Auschwitz byłoby barbarzyństwem, na co jedną z odpowiedzi była Fuga śmierci Paula Celana. W zasadzie dwóch poetów wykreowało przestrzeń tej narracji: Celan i Różewicz. Swą bezradność wobec zadania, jakim jest „pisanie wierszy po Oświęcimiu” wyraził Julian Przyboś w puencie utworu Oświęcim: „O tym nie można ani mówić, ani milczeć”. Zdanie to, jak wiadomo, jest trawestacją twierdzenia zamykającego Traktat logiczno-filozoficzny Ludwiga Wittgensteina powiadającego, że o czym nie można mówić, o tym należy milczeć.

Friedrich Schiller w tekście pt. Teatr jako instytucja moralna pisał: „Kiedy nikt już nie będzie uczył moralności, kiedy żadna religia nie znajdzie już wiary, kiedy nie będzie istniało już żadne prawo, jeszcze przejmie nas grozą Medea, która słaniając się schodzi ze stopni pałacu po dokonanym dopiero co dzieciobójstwie”. Liryka Grzegorza Kwiatkowskiego stwarza takie sytuacje teatralne. Postacie z jego wierszy wychylają się do czytelnika, by podzielić się swoją myślą, nadzieją, uczuciem. Nie mogę pogodzić się z nazywaniem cytowanego dokumentu, jak pisze to Marta Tomczok – „żerowaniem” – ponieważ tak działa nasza pamięć, przejmuje okruchy tego, co się wydarzyło i przekazuje je dalej, naddając własne interpretacje, lub przenosi je jak zamknięte całości, znaczące światła i głosy, które nie mogą być opatrzone żadnym komentarzem, bo same przez się znaczą najwięcej. Przykre wrażenie robią wpisane w tekst p. Tomczok zapędy cenzorskie i dydaktyczne, zawierające sugestie, jak o Zagładzie można pisać, a jak się już nie powinno tego robić.

„Niech zaświadczy wielkie plemię umarłych, patrz, napierają ich twarze, jak słono i gorzko ustom, kiedy językiem dotknięte już ma objawić się słowo.” (C. Miłosz, Strukturalista)

„Nie nauczyłem się jeszcze mówić jak trzeba, spokojnie
A gniew i litość szkodzą równowadze stylu” (C. Miłosz, Przygotowanie)

Pierwsza lektura wierszy Grzegorza Kwiatkowskiego (Karl Heinz M.) wywołała uczucie bólu. Obudziła się dawna rana, ciągle na nowo leczona : przez czas, zżycie się z tematem i wszelkie inne strategie samoobronne.

„Zniewolony umysł, dokumentujący zmagania własnych przyjaciół z systemem totalitarnym, Czesław Miłosz opatrzył ciekawą przypowiastką zasłyszaną ponoć u starego Żyda z Podkarpacia (a tak naprawdę przekazaną mu przez Stanisława Vincenza). Myślę, że warto przywoływać ją przy różnych okazjach, szczególnie w czasach tak bardzo spolaryzowanych jak nasze, gdyż pomaga ona wprowadzić niezbędny dystans wobec racji, które wydają nam się absolutne:

Jeżeli dwóch kłóci się, a jeden ma rzetelnych 55 procent racji, to bardzo dobrze, i nie ma się co szarpać. A kto ma 60 procent racji? To ślicznie, to wielkie szczęście i niech Panu Bogu dziękuje! A co by powiedzieć o 75 procentach racji? Mądrzy ludzie powiadają, że to bardzo podejrzane. No, a co o 100 procentach? Taki, co mówi, że ma 100 procent racji, to paskudny gwałtownik, straszny rabuśnik, największy łajdak (Miłosz 1989 [1953], s. 13).

„Który to powiedział? O zawłaszczaniu, Zagładzie i poezji Grzegorza Kwiatkowskiego.

Tom poetycki Grzegorza Kwiatkowskiego, w którym poeta umieścił starannie przemyślane „głosy/glosy” należące do sprawców, ofiar i świadków Zagłady, zbulwersował krytyków. Jedyny grzech autora polega na tym, że pozwolił sobie nie być jednoznacznym. W naszych czasach, tylko pozornie wielbiących różnorodność, to poważne wykroczenie.